Verschillende kamertjes

- Soms moet je even je mond houden.
- Wanneer?
- Wanneer ik me concentreren moet.
- Dan moet je dus geen Tallis, Boyce, Dowland of Gibson horen.
- Nee. Dat is trouwens gek. Die vier zijn mijn favoriete componisten, ik hoor ze nog liever dan Bach.
- Je hebt ze recentelijk pas ontdekt.
- Het zou kunnen. Een jaar geleden kende ik ze nog nauwelijks. Maar als ik een boek lees van laat ons zeggen Nabokov, dan moet ik geen muziek horen.
- En als je een boek leest van Truman Capote?
- Daar kan wel wat muziek bij, natuurlijk. Maar bij schrijvers die je leest omdat ze zo mooi schrijven kan geen muziek.
- Daar kan ik me iets bij voorstellen. En als je je Google Reader leegleest bijvoorbeeld?
- Dan kan ik wel een deuntje horen. Barok of die oude Engelse muziek. Toen ik nog werkte (als ik zeg werken, dan bedoelde ik vroeger zetten. Nu bedoel ik met werken schrijven) kon ik ook geen muziek verdragen. Je kent het wel: radio 3 keihard aan. Het eerste wat ik deed was de muziek uitzetten en ervoor zorgen dat die muziek ook uitbleef. ‘Muziek weg of ik weg,’ zei ik gewoon, en ik won dan.
- Dus bij het schrijven moet je ook geen Tallis of Bach horen?
- Nee. Bij het schrijven moet het stil zijn.
- Ga jij ooit zitten voor een mooi stukje Boyce of Gibbons?
- Zelden. Ik doe altijd wat, en daarbij hoort vaak muziek. Ik ga ook nooit naar concerten. Maar nu is dit stukje af, de stilte mag weer doorbroken worden.

De muzikale smaak van Vladimir Nabokov

- Ik had deze dialoog willen beginnen met een welgemeend "Wie niet van trivia houdt moet als de f*** doorklikken."
- Maar je werd toch weer even filosofisch, en vroeg je af wat nu eigenlijk triviaal is.
- Alles over Eimert Middelkoop!
- Over wie?
- Het enige goede antwoord. Wist jij dat de T. Litvinova die Karel van het Reve in het Siberisch dagboek noemt als vertaalster van Cheever, inderdaad Tatjana Litvinova, dochter van Maxim Maximovitsj Litvinov, de Russische diplomaat is?
- Dat vermoedde ik al, maar leuk dat het nu een feit is. What else?
- Dat "I. Grekova" een schuilnaam was. Ze heette ook geen Irina, die I was er alleen om er "Igrek" van de maken. Y dus. Haar naam was Jelena Sergejevna Wentzel, ze was wiskundige en leefde van 1907 tot 2002.
- Dat vind ik dan wel weer echt een eh... trivium?
- Goed. Er moet een moment van herkenning zijn. De muzikale smaak van Nabokov.
- Die had helemaal geen muzikale smaak!
- Nee.
- Nee. Of beter: hij hield niet van muziek.
- Dat herken ik. Het was - denk ik - dat hij niet graag de controle verloor. Muziek werkt als een drug, luisteren naar muziek schakelt je verstandelijke vermogens uit.
- Er zijn mensen die graag met een muziekje erbij werken.
- Daar begrijp ik helemaal niets van. Die hebben verschillende kamertjes in hun hoofd.
- Een werkkamer en een muziekkamer.
- Zoiets.
- Trivium: "Zoiets". Dat zeggen meisjes van 9 tegenwoordig als ze geen zin hebben je vraag te beantwoorden.

Wij zijn daar misschien extreem in

- Wat zijn uw plannen voor de volgende regeringsperiode?
- Allereerst herstellen wij de leerplicht.
- Dus alle kinderen moeten weer naar schóól???
- Ja.
- Maar dan moet u scholen hebben!
- Desnoods doen we het in de openvallende kazernes. Dat kan. De leegstaande kantoorgebouwen zijn ook uitstekend geschikt.
- Welke leegstaande kantoorgebouwen?
- Die van de vroegere wapenindustrie.
- Oké, wij van Den Haag Vandaag vinden alles prima, maar dit is toch wel luchtfietserij. Waar haalt u de leraren vandaan?
- Wij zijn al aan het zoeken. Maak u maar niet bezorgd, eind augustus zijn er voldoende leraren. Die komen uit Oeganda, China, India, Kameroen, Venezuela.
- Goed, dan heeft u de leraren en u heeft de leerlingen ook wel, hopen wij maar. Hoe krijgt u de leerlingen naar school?
- Daar hebben wij ons leger voor. Dat is uitgevochten in België, dus dat staat niets te doen nu.
- Hoe staat de strijd? Want wij hebben daar maar zeer weinig berichten over gehad.
- De strijd is gewonnen.
- Dat is dus goed nieuws! Maar ik blijf nog zitten met deze vraag.
- Wij hebben op elke vraag een antwoord.
- Dan stel ik hem: wat gaat u onze kinderen onderwijzen?
- Een grote variatie aan onderwerpen gaan wij onze kinderen wijsmaken.
- Wélke onderwerpen? Noemt u er eens een paar.
- Om te beginnen zou ik willen noemen de literaire principes van bijvoorbeeld Georges Perec.
- Dat wijkt wel zeer af van uw verkiezingsbeloftes, is het niet?
- Inderdaad. Ik dacht eerst: we nemen de muzikale smaak van Vladimir Nabokov, maar dat blijkt niet haalbaar als educatief onderwerp voor kinderen van 4 tot 8 jaar.

Die corrector zag jou ook als tegenstander natuurlijk

- Wat een lijst heb je daar!
- Ja. Eén naam: Anton Antonovitsj Antonski-Prokopovitsj. Does that ring a bell?
- Hoe zou dat geen bel kunnen doen rinkelen. De directeur van het Moskouse universiteitspensionaat, wiens naam een alexandrijn is. Dan zeg ik: "Karl Marx"!
- "Marx Karl Heinrich, 1818 1883, Duits publicist."
- Hahaha. Geen beschrijving die Marx meer recht doet. Wat heeft Marx zijn hele leven gedaan? Gepubliceerd toch zeker? Maar hij en zijn fans willen steeds andere nadrukken leggen. Dan krijg je enormiteiten als "sociaal wetenschapper".
- Lazić Maria, 1824 1851, geliefde van Fet. Ik bedoel, je zou toch meteen in de teletijdmachine stappen.
- Voor de geïnteresseerde lezer: wat we hier voor ons hebben, is het register van de Geschiedenis van de Russische literatuur van Karel van het Reve. Een lijst die wij any day of the week boven het Pak van Sjaalman verkiezen.
- Wij zijn daar misschien extreem in. Maar dit is niet echt die lijst. Voor de gelegenheid zijn alle lijsten in elkaar geschoven en aangevuld met de elders in het Verzameld werk aan te treffen namen.
- Verdomd. Adzjoebej, Aleksej Ivanovitsj, schoonzoon van Chroestsjov. Die herinner ik me daar ook niet uit.
- Wat die naam nog lastiger maakte, was dat hij als Adzubej was gespeld. Maak je daar voor het dubbelchecken braaf Адзубей van, krijg je dit.
- Dat schiet niet op. Maar zoeken op voor- en vadersnaam en Хрущев, dat zal toch ook wel lukken?
- Ja, zo heb ik het ook gedaan, maar er gaan al gauw een paar minuten in zitten voordat je hem gevonden, correct getranscribeerd en van de juiste jaartallen voorzien hebt.
- En dan ben je nog maar aan het begin van de A.
- Ik wil tegen zondagavond tot en met de L gekomen zijn. Dat is mijn deel. Een collega-slavist mag de rest doen.
- Dus die mag even glimlachen om de Duitse publicist.
- Ja, maar wat let ons dat nu ook te gaan doen?
- Niets!
- Daar is-ie... Marx, Karl Heinrich, 1818–1883, Duits sociaal wetenschapper en revolutionair.
- ...
- Je moet bedenken, het zijn ongelooflijk goede mensen bij Van Oorschot. Die mogen ook een mening hebben.
- Crisisoverleg is op zijn plaats.
- De tijd dringt. Ik moet misschien even niet te veel bloggen.

Werk

Het leuke van zetten was, vond ik tenminste, dat je een tegenstander had in de vorm van een corrector. Die corrector zag jou ook als tegenstander natuurlijk, en dat hoort ook zo. Je maakt wel samen een produkt, maar het gaat om de manier waarop dat produkt gemaakt wordt.
Soms bestond er openlijke vijandschap, maar bij mij is dat nooit zo geweest. Altijd fatsoenlijke mensen als corrector gehad, geen rare snoeshanen die vreemde regels hanteerden enzovoorts.
De beste corrector had ik van 1985 tot 1990: Job van Koningshoven. Beste corrector, beste vent ook. Ik kon goed met hem overweg.
Het was zeer moeilijk om Job te verleiden tot het maken van vergissingen. Dat is me ook maar één keer echt gelukt. Ik draag dan ook met een overwinningsvaandel het volgende feitje op aan de godin van het zetten, wier naam ik niet meer weet.
Het project was een boekje voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken, waarin na een enorm lange zin de term ministeriële gave voorkwam. Prachtig. Als je als zetter zo’n tekst tegenkomt, begin je al te smullen.
Dus ik tik: ministëriele vage. En verdomd, daar had ik Job te pakken! Hij ziet dat vage natuurlijk staan, en denkt: dat is fout, Ben. Dat was ook fout, Job!
Job is de enige met wie ik een zetterij zou willen oprichten. Hij kende zijn Nederlands, Duits, Frans en Engels, zoals ik die talen ook ken. Hij maakte eigenlijk nooit een vergissing in zijn werk. Hij kende ook de verschillen tussen een Baskerville en een Times, een Haas Helvetica en een Futura. Een vakbroeder.

Kennis van zaken

Ik praat even als man. Van vrouwen hoef je, als man, niet te weten wat ze doen. Bevalt haar uiterlijk je, zegt ze een paar dingen die je leuk vindt, dan is het al goed. Van mannen kun je daarentegen niet genoeg weten. Daarom moeten vrouwen niet zeuren als mannen op feestjes zo snel mogelijk over hun werk beginnen. Het is altijd leuk iemand te horen praten over iets waar hij echt verstand van heeft, meer verstand dan anderen. Niets komt zozeer in aanmerking als het werk. Daarom is het buitengewoon prettig af en toe te lezen wat Ben deed. Ik hoop dat er geen woord gelogen is (verfraaien mag natuurlijk).
*
Behalve van mijn werk (ik moet mijn Vertaalbureau.nl-blog echt weer eens gaan bijhouden, ik waarschuw wel als het zover is) begin ik intussen, al zeg ik het zelf, aardig wat verstand te krijgen van de Amerikaanse verkiezingen. Mijn geheime tip: Peggy Noonan. Ze was speechwriter van Ronald Reagan, en hoewel ze uiterst conservatief is, wil dat de Republikeinen winnen, en Obama aanvalt waar ze kan, geeft ze altijd credit where it's due. Ze kan haar professionele bewondering voor Obama eigenlijk nauwelijks verhullen. Zelfs dingen die ik een tikje te makkelijk van hem vind, zoals zeggen dat we van de kinderen van Palin af moeten blijven, waardeert ze. Dat laatste dan wel om de persoonlijke toevoeging van Obama: “My mother had me when she was eighteen…” Dat vindt ze classy, en misschien moet ik daar ook niet cynisch over zijn.
*
Lees je nog wel eens iets? Jawel! Ik lees nog altijd The Years of Lyndon Johnson maar nu ook half zakelijk en half voor mijn plezier een boekje dat The Trusted Advisor heet en dat voornamelijk geschreven lijkt te zijn door dienstverleningsgoeroe David Maister (er zijn nog twee co-auteurs - hoewel, nu ik erover pieker: misschien hebben die het wel geschreven en verbindt Maister er vooral zijn naam aan). "Trusted advisor" is een soort hoogste trede in de relatie die je als dienstverlener tot je klant kan hebben: je begrijpt en waardeert elkaar, je helpt je klant zijn gedachten te bepalen zonder je mening op te dringen, geeft vriendelijk maar beslist kritiek, lost problemen met humor op. Soms denk ik dat ik daar al ben. Maar soms voel ik me ook een soort Boorman: geen handelaar in bedrukt papier, maar nog idioter, een handelaar in nullen en enen, door onze vertalers in de juiste volgorde gezet en in milliseconden verstuurd.

Typist

Mijn leven heeft bestaan uit:
1. boeken lezen;
2. typen;
3. liefde voor de toffee;
4. het schrijven van frutsels.
Over 1, 3 en 4 onderhoud ik u een volgende keer misschien, nu ga ik het hebben over het typen. Het typen dient niet te snel te gebeuren, ik waarschuw u meteen maar. Tien vingers, maar niet te snel.
Ik ben jarenlang zetter geweest in drukkerijen. Een zetter is een typist. Ik was eens op een sollicitatie bij een drukkerij, waar men mij vroeg: ‘Kunt u typen?’ Ik zei natuurlijk ja. ‘Hoe typt u het woord klavarscribo?’ Ik zei: ‘Nou, zo.’ Ik liet een paar vingers op- en neergaande bewegingen maken. Ik werd aangenomen op dat bedrijf (Dékavé te Alkmaar, het bestaat niet meer) in 1983. Het bedrijf is louter op de kwaliteit van de drukkers en de zetters in tien jaar gegroeid van een omvang van 8 medewerkers tot 26 medewerkers.
Ik was nooit de snelste typist. Ik was misschien wel de langzaamste, maar ik hoorde evengoed bij de besten van het vak. Ik was een precies persoon. Het kon een advocaat of een notaris zijn die een tekst had ingediend met danwel er in, maar die kreeg dan wel het zetsel met het correcte dan wel terug. Er was eens een stuk van een notaris met Dusseldorpseweg er in. Ik kende het pand en ik kende de straat ook, dus ik veranderde dat hup in Dusseldorperweg.
Een zetter moet dus 1. eigenwijs zijn. Of laten we zeggen: 1. kennis van zaken hebben en 2. eigenwijs zijn.
Die kennis van zaken behelst ook: boeken hebben gelezen. Een zetter die niet minstens 500 boeken heeft gelezen, daar kun je niets van verwachten. Want u denkt natuurlijk: achter die zetter staat een corrector. Ja, die staat er wel achter. Of course, naturellement staat die achter een zetter.
Ik heb vier of vijf correctoren meegemaakt en die vier of vijf waren allemaal beste collega’s, maar ja. Een goede typist is zijn eigen corrector, heb ik altijd gevonden.
Ik typte wel eens teksten zonder dat er een lay-out was voor die teksten. Het mooie was dan dat je teksten zonder meer werden opgenomen. Dat moet je kunnen, als zetter. Je moet weten wat de ontwerpers willen.

Datzelfde kun je vragen aan Rafael Nadal

- Als Rafael Nadal nu eens behalve de beste tennisser ook de beste bouwvakker was.
- Dan moest hij toch blijven tennissen lijkt me.
- Dat vind ik onbevredigend. Je hebt een advocaat, die de beste advocaat van de stad is, maar tevens ook de beste typist. Typt bij wijze van spreken sneller dan Xaviera Hollander, ooit bekend als Miss Tik. Heb ik ergens gelezen. Maar die beste advocaat van de stad moet van Paul Samuelson, en van jou dus ook, toch een secretaresse huren voor het typwerk.
- Je laat het vallen!
- Huh?
- Je laat het vallen. Een secretaresse huren. Dagsluiting. De mop van de drie secretaresses, die zou je nog eens vertellen.
- Het gaat erom dat je die goed vertelt.
- Ga je gang.
- Het zijn dus sollicitantes hè? Nog geen secretaresse. Of misschien wel geweest, maar solliciteren naar een nieuwe functie. Drie heren ondervragen ze.
- En leggen ze alle drie een casus voor.
- En die casus luidt: je ziet dat er een miljoen is binnengekomen van een jou onbekende crediteur.
- De eerste test! Verschil tussen debiteur en crediteur. Altijd moeite mee gehad. Een miljoen trouwens maar? Dat schiet niet op.
- Tien miljoen bedoel ik. Tien miljoen. Vergissing van de bank in ons voordeel. Die tien miljoen staat op de bankrekening van ons bedrijf, maar is niet van ons. Vraag aan de kandidates: wat doet u?
- De eerste kandidate...
- Die zegt kijk, dat geld is niet van ons, volgens elke gedragscode stort je dat meteen terug. Wat niet wil zeggen dat je er niet van mag profiteren, maar dat is dan in de pr-sfeer. Je in stilte ethisch gaan zitten gedragen levert niets op, laat het zich maar rondpraten - die debiteur, of die crediteur, daar wil ik even van af zijn, dacht al dat hij zijn bedrijf naar de afgrond had geholpen, maar dankzij ons was het zo weer hersteld. Bosje bloemen sturen voor de schrik.
- Akkoord. Begint soft, maar is wel praktisch. Gooit hoge ogen.
- Nummer twee zegt nou, dat geld kan je echt niet houden. Maar je bent een dief van je eigen portemonnee als je het meteen terugstort. Verdomd, tien miljoen zei u? Eén week rente à 5% op jaarbasis, ik noem even wat, dat levert toch al gauw tienduizend euro op. Snel verdiend en er kraait geen haan naar. Sterker nog, na die week vertraging zijn ze aan de andere kant des te blijer dat ze het helemaal terugkrijgen. Die dénken niet eens aan dat renteverlies.
- Ja, beetje gemeen natuurlijk, maar het is een harde wereld, en tienduizend euro is tienduizend euro. Maar de derde. Er zit een lijn in: die gaat niets terugstorten?
- Die derde zegt kijk, tien miljoen zegt u? Dat is over de kritische grens. Dat is een bedrag dat je kunt laten verdwijnen, omdat er best wat overschiet voor de bankmedewerker die de transactie uit het systeem moet halen etc. Wat niet weet wat niet deert en wij dan misschien niet de volle tien, maar toch ettelijke miljoenen rijker.
- Hoe stel je je dat voor? Dat gaat echt niet zo eenvoudig, dan zou dat veel vaker gebeuren.
- Ik moet het noodgedwongen kort houden. Het kan, en het gebeurt vaker. In ieder geval weet zij, die derde kandidate, de heren ervan te overtuigen dat ze daar gehaaid genoeg voor is.
- Dus zij wordt het?
- Dat is nog helemaal niet zeker. Er is iets voor te zeggen om geen criminelen in je bedrijf binnen te halen. Maar dat ga je dus vragen als je deze mop vertelt: wie wordt het? Alle toehoorders discussiëren, meer informatie vragen. Vertel je 'm goed, dan vul je die naar hartelust aan.
- En dan nemen ze uiteindelijk...
- Degene met de grootste borsten.
- Het is eigenlijk een vrouwenmop.
- Maar vrouwen vertellen hem minder goed.

Kajakken

Beste Wouter,
We kennen elkaar van diverse vertalingen (‘The disabled sportsman’ bijvoorbeeld) die je gedaan hebt voor ons Comité. Je weet nog wel dat onze samenwerking 4 jaar geleden begon met ‘Blind shootist shot referee and wins the Gold Medal’.
Ik hoop dat we ook dit jaar weer op je kunnen rekenen, want de Paralympische Spelen staan op het punt van beginnen. Ik hoop dat jij en de jouwen weer volop zullen genieten van de prachtige sport die in China getoond zal worden.
Wij worden vaak verwijtend toegesproken. We zouden ons bezighouden met krukkige sport, bedreven door gehandicapten, die toch ook andere dingen hadden kunnen doen. Maar datzelfde kun je vragen aan Rafael Nadal: waarom ben je geen bouwvakker geworden, Rafael? Waarom tennis je, en waarom ga je niet iets nuttigs doen in de Hoogovens?
We moeten het dit jaar helaas doen zonder ons Down-meisje Katinka van der Hoog, die 4 jaar geleden het goud won in het ruiterconcours. Katinka ligt in het ziekenhuis, ze heeft een maagbandoperatie ondergaan. Katinka, het ga je goed en word maar snel weer beter, zegt je oom Jerome. Maar er zijn nog genoeg sporters over. We gaan voor 20 gouden medailles en het Heineken House is weer open!
We gaan dit jaar hard inzetten op het wildwaterkanovaren en op het kajakken. We hebben een speciale peddel getest in de windtunnel voor wildwaterkanovaarder Robin van Heul, die éénarmig is. Dat kon wel eens een onverwachte podiumplaats opleveren. En voor kajakker Klaas Greuters, die beide armen mist, hebben we een mondbeugel op zijn peddel geplaatst, dus die kan ook meedoen.
In de dressuur gooien we ook hoge ogen met het Indische meisje Ranja Aswamapoelie, dat even stralend lacht als ons aller Ankie van Grunsven, maar dat door een auto-ongeluk haar rechterbeen en -heup moet missen.
Op dus naar de Paralympics in China!

Je Jerome Serooskerken te Nuyll
(voorzitter Nederlands Paralympisch Comité)

Het paardrijden van Ankie van Grunsven

Tijd om de balans op te maken van de Olympische Spelen. Wat hebben we geleerd? Allereerst dat we ons geen bal interesseren voor mensenrechten. ‘We’ betekent nu eens niet ‘u’ of ‘anderen’, maar echt ‘we’, inclusief mijzelf, en met uitzondering van slechts een paar fatsoenlijken. Ik heb twee weken lang tegen mijn gewoonte in bijna dagelijks televisie gekeken en me niet boos gemaakt over de hypocrisie van het hele evenement. Wel heb ik de sluitingsceremonie overgeslagen, ik hoop dat ze dat een beetje gevoeld hebben.

Wat me bij de coverage opviel (ik heb alleen op Nederland gekeken) was dat er minder ‘rare’ sporten aan bod kwamen. Kajakken bijvoorbeeld - ik bedoel dat ze knielend in een boot zitten met een peddel. Niet gezien. Of bestaat die sport niet meer?

Maar daar stond tegenover dat één volkomen idiote sport wél uitgebreid aan bod kwam: de dressuur. Je leert een paard een aantal dingen die het uit zichzelf nooit zou doen. Vanzelfsprekend doet het die dingen erg gebrekkig. De berijder van het paard dat de minste fouten maakt wint. Ik zou niet graag aan een Keniaan of Ethiopiër uitleggen waarom onze Anky daar een medaille voor verdient, en dat die medaille net zoveel waard is als een medaille van een Keniaanse of Ethiopische hardloper.

Winnen de Afrikanen en Jamaicanen in die echte sporten trouwens door fysiologische eigenaardigheden, versterkt door geografische omstandigheden? Natuurlijk, een klein mager mannetje hoeft minder gewicht te verplaatsen. En als een Keniaans talent elke dag 20 kilometer over een hoogvlakte heen en terug naar school rent, heeft hij een lastig in te halen trainingsvoorsprong op het gemiddelde Nederlandse talent.

Maar belangrijker lijkt me dat talenten uit Westerse landen nog zoveel andere leuke sporten ter beschikking staan. Wat zullen ze een beetje saai gaan hardlopen? Atletiek, een van de weinige sporten waarin althans de kansen om het te proberen gelijkelijk zijn verdeeld, wordt daardoor het domein van de armoedzaaiers. Die zijn dankzij de verwendheid van Anky van Grunsven en de hockeymeisjes gelijker dan de anderen.