Zo kunstig mogelijk

Esthetiek is zoiets ongrijpbaars, dat de meeste mensen er niet eens over willen praten: "over smaak valt niet te twisten." Karel van het Reve had hier grote moeite mee, want hij was oprecht geïnteresseerd in de vraag waarom sommige teksten door zeer veel mensen mooi gevonden worden.

Het is altijd prettig te zien dat iemand wél durft te zeggen waarom iets mooi is. Er niet omheen draait. Zich niet indekt. Zich "kwetsbaar opstelt". Die zelfs het woord "esthetiek" durft uit te spreken.

J.E. Gordon wijdt het laatste hoofdstuk van Structures. Or why things don't fall down aan esthetiek. Dat we dingen mooi vinden omdat ze "functioneel" zijn, wijst hij af (merk op dat Van het Reve wel gevoelig was voor dat argument: hij merkt althans verschillende keren op dat jeeps en vrachtauto's mooier zijn dan personenauto's). "Functioneel" - dat is zelfs de natuur niet:

In the same way, peacocks have tails and girls have hair which cannot be considered strictly functional. If it be urged by some dreary person that these things are done to encourage reproduction, this is only putting the argument back by one notch. For why should these ornaments be attractive, sexually or otherwise?

Ook gaat het er, zegt Gordon, niet om je aan conventies te houden, al is het natuurlijk beter dat wel te doen, want die conventies "protect the weak and aid the strong". Conventies hebben grote kunstenaars nooit gehinderd en ze mogelijk in staat gesteld hun werk te perfectioneren.

It would be absurd [...] to suppose that Jane Austen would have been able to produce greater masterpieces if she had felt free to make use of bad language and overt sex.

Maar hoe dom het ook is die conventies los te laten, het er aan vasthouden is ook geen garantie om iets moois te maken.

Gordon houdt echter halsstarrig vol dat er esthetische ervaringen bestaan, die voor iedere eerlijke toeschouwer praktisch gelijk zijn. Kunstenaars, architecten, schrijvers, moeten daarnaar blijven streven. Ze moeten zich niet afvragen of hun werk wel functioneel genoeg is. Of vernieuwend genoeg. Of geëngageerd genoeg. Of ongeëngageerd genoeg. Als het zo uitkomt, laat ze dan rustig dat kitsch-element bij uitstek, de skiamorph gebruiken: het niet meer nodige detail. In de Griekse tempels werden met marmer de vroegere houten structuren gekopieerd. Idioot en zinloos, maar mooi. En wat te denken van de boegspriet op dit jacht. Nuttig? Nee. Mooi? Ja!